ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΣΗΜΑΚΗΣ

 Ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας στα Ιόνια νησιά (13ο αι.-20ο αι.).

 
  


ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟΥ ΒΙΚΑΡΙΑΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 

Σειρά  Analecta Historica  - 10

ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΣΗΜΑΚΗΣ,

Ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας στα Ιόνια νησιά 
(13ο αι.-20ο αι.). 

Θεσσαλονίκη 2019. 

655 σελ. Τόμος Α΄ 

ISBN 978-618-84248-1-4

ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΣΗΜΑΚΗΣ, 

Ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας στα Ιόνια νησιά 
(13ο αι.-20ο αι.). 
Έγγραφα & Κείμενα 

Θεσσαλονίκη 2019.

710 σελ. Τόμος Β΄ 

ISBN 978-618-84248-0-7



- ΟΙ ΔΥΟ ΤΟΜΟΙ ΔΕΝ ΔΙΑΤΙΘΕΝΤΑΙ ΞΕΧΩΡΙΣΤΑ -

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ

Αποστολικό  Βικαριάτο Θεσσαλονίκης Τηλ. 2310-835780 

E-mail: ioas17@otenet.gr

Καθολική Αρχιεπισκοπή Κερκύρας, Ζακύνθου-Κεφαλληνίας  Μοντζενίχου 3
49 100 Κέρκυρα Τηλ. 26610 30277 E-mail:cathepco@otenet.gr

Βιβλιοπωλείο Καλού Τύπου  Σίνα 2 106 72 Αθήνα Τηλ. 210-3626091
E-mail: Kalostypos1932@gmail.com
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
 

Η εξιστόρηση των 8 περίπου αιώνων της καθολικής παρουσίας στο Ιόνιο διαιρείται σε τρια μέρη και παράρτημα πινάκων. Τα μέρη παρακολουθούν την ιστορική διαδρομή της Αρχιεπισκοπής Κερκύρας, της Επισκοπής Ζακύνθου-Κεφαλληνίας και την καθολική Εκκλησία στην Ήπειρο. Το παράτημα με το μικρό γλωσσάρι και τους πίνακες στοιχεί-ων υποβοηθά τη μελέτη. 

Ακολουθώντας κατά βάση τις αρχιερατείες των καθολικών επισκόπων, έγινε μια κάποια περιοδολόγηση των περιόδων μεταβολής και εμβόλιμα αναπτύχθηκαν κάποια θέματα σε διαχρονική προοπτική όπως π.χ. οι μικτοί γάμοι, η εκκλ. περιουσία και το χορήγημα στον κλήρο. 

Όπως είναι κατανοητό, οι πρώτοι αιώνες με λιγότερες αρχειακές πηγές έχουν μικρότερη ανάπτυξη, κυρίως σε σχέση με τους δύο τε-λευταίους αιώνες. Σε κάθε περίπτωση, η επιλογή ανάπτυξης ενός ζητήματος (π.χ. έριδα για τον τίτλο του Αρχιεπισκόπου, ρυμοτόμηση της πόλης της Κέρκυρας) ή ενός γεγονότος (π.χ. διαμάχη Morosini-Barbarigo, υπόθεση Αβατάγγελου) παρακολουθεί το πρωτογενές υλικό των εγγράφων ενώ λειτουργούν υποστηρικτικά οι δευτερογενείς πηγές των δημοσιευμάτων.

Η περίοδος της ανδηγαυικής κυριαρχίας και εκείνη της ενετο-κρατίας, η καθολική Εκκλησία είναι η Εκκλησία του κυρίαρχου, είναι ένας θεσμός που εκφράζει τους αλλοδαπούς άρχοντες που διαβιούν στο νησί και πηγή της νομιμοποίησης κάθε έκφρασής της είναι η κρατική εξουσία εις πείσμα της έκδηλης αναντιστοιχίας του δόγματος με το γηγενές φρόνημα. Η περίοδος αυτής εντοπίζεται με την επιβολή του πρώτου λατίνου Αρχιεπισκόπου από την κοσμική εξουσία και ολοκληρώνεται με την αλλαγή δόγματος, μετά από μεταβατικές κυριαρχίες, σχεδόν όλων των καθολικών αριστοκρατών και την αλλαγή της σύνθεσης του καθολικού πληθυσμού από όλες τις κοινωνικές τάξεις, την δήμευση της εκκλ. περιουσίας και τις πρώτες μαζικές εγκαταστάσεις των Μαλτέζων, ήδη τα πρώτα χρόνια τηα αγγλοκρατίας.

Μια άλλη περίοδος μεταβολής της θέσης και των σχέσεων της καθολικής Εκκλησίας με τον κοσμικό κυρίαρχο και την τοπική εξουσία είναι αυτή της αγγλοκρατίας. Αυτή την περίοδο, θα λέγαμε ότι η καθολική Εκκλησία γίνεται ουσιαστικά «ιόνια» δηλ. γηγενής ως προς τον πληθυσμό της και απεξαρτάται από τον κλήρο ενετικής προέλευσης. Είναι η περίοδος των θεσμικών αμφισβητήσεων (ως ξένου σώματος) και των σθεναρών αγώνων επιβίωσης εκ μέρους της τοπικής καθολικής Εκκλησίας η οποία διοχετεύει την ενέργεια της στην εκπαίδευση των παιδιών και την ευποιία, πρώτιστα ως εσωτερική ανάγκη διαφύλαξης της θρησκευτικής της ιδιαιτερότητας μέσα στο ορθόδοξο περιβάλλον. Από κάθε άποψη οι καθολικοί ζουν σε ένα περιβάλλον που δεν είναι πια θεσμικά δικό τους όπως στην ενετοκρατία. Αυξάνει η αντιπαλότητα με την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Μια άλλη περίοδος είναι εκείνη του τελευταίου τέταρτου του 19ου και πρώτου μιισού του 20ου αι. Η δογματική αντιπαλότητα (με κατηγορίες προσηλυτισμού) επεκτείνεται και στην εθνικιστική δράση της Ιταλίας, η οποία συγχέεται και σε μερικές περιπτώσεις ταυτίζεται στην αντίληψη των επτανήσιων με την εκπαιδευτική, ποιμαντική και λατρευτική δράση της Εκκλησίας. Η ανάπτυξη της παρουσίας της καθολικής εκπαίδευσης, αντιμετωπίζεται καχύποπτα από την τοπική κοινωνία αλλά είναι πολλαπλά ευεργετική για τη βελτίωση της θρησκευτικής παιδείας και συνοχής των καθολικών και ως εκ τούτου ενθαρρύνεται από τους ιεράρχες με κάθε τρόπο, φθάνοντας σε πλήρη άνθιση το πρώτο μισό του 20ου αι. Αυτή την περίοδο ιδρύονται οι πρώτες καθολικές γυναικείες μονές στα Επτάνησα (Κέρκυρα 1858, Κεφαλονιά 1858 και 1914, Ζάκυνθο 1891 και 1913) με αποκλειστική αποστολή την εκπαίδευση. Ένα σημαντικό στοιχείο που επέφερε η ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό, το 1864, είναι η παύση της εξάρτησης της καθολικής Εκκλησίας από την εκάστοτε κοσμική εξουσία. Μια εξάρτηση που εξαρχής υπήρχε από τους Ανδεγαυούς, κυρίως τους Ενετούς, και διατηρήθηκε καθ’όλη την ενετοκρατία με ουσιαστικό μοχλό τη μισθοδοσία του κλήρου και την απαραίτητη αναγνώριση-έγκριση κατοχής τίτλων, θέσεων, μεταθέσεων.  

Η τελευταία περίοδος περιλαμβάνει την εγγύτερη σ’εμάς εποχή του δεύτερου μισού του 20ου αι. Είναι η περίοδος της ψυχολογικής εθνικής ενσωμάτωσης των κερκυραΐων καθολικών με την ελληνοποίηση των Μαλτέζων της Κέρκυρας και τη συμμετοχή των καθολικών στον ελληνικό στρατό ήδη πριν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ένα χαρακτηριστικό της περιόδου είναι η αφύπνιση του λαϊκού στοιχείου και η ενεργοποίηση του, κυρίως τις δεκαετίες ΄50 και ΄60, η λειψανδρία στον κλήρο και δυο μεγάλες περίοδοι χηρεία του επισκοπικού θρόνου (1940-1947 και 1952-1962) που δοκίμασαν σε πολλούς καθολικούς της Κέρκυρας τους δεσμούς τους με την Εκκλησία, με πρώιμα, μπορούμε να πούμε, στοιχεία εκκοσμίκευσης.


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Συντμήσεις-Βραχυγραφίες ………………………………………………………….  3

Πρόλογος ………………………………………………………………………………........ 5

Εισαγωγή …………………………………………………………………………………  11

Μέρος Πρώτο

Αρχιεπισκοπή Κερκύρας

Κεφάλαιο Πρώτο

Οι απαρχές της Καθολικής Εκκλησίας στην Κέρκυρα

1. Πριν και μετά την Δ΄ Σταυροφορία (11ο-13ο αι.) ……………………..... 13

2. Η θρησκευτική ανασύνταξη της Φραγκοκρατίας ……………………... 17

3. Η ανδηγαυική κυριαρχία ………………………………………………………... 20

Κεφάλαιο Δεύτερο

Η περίοδος της ενετοκρατίας (1386-1797)

1. Γεωπολιτική και εκκλησιαστική πολιτική ………………………………... 33

2. Οι κοινές δημόσιες τελετές, θρησκευτικού και πολιτικού χαρακτήρα….. 45

3. Η λιτανεία της Αγίας Δωρεάς (Corpus Domini) ……………………….... 52

4. Η επιλογή των επισκόπων στο Ιόνιο ……………………………………….. 57

5. Η αρχιεπισκοπική διαδοχή έως τη μεταφορά της έδρας από το  παλαιό φρούριο … 62

6. Η μεταρρύθμιση του ημερολογίου …………………………………………... 70

7. Ο ναός της Παναγίας της Κασσωπίτρας …………………………………... 75

8. Η κατάσταση της Καθολικής Εκκλησίας Κερκύρας τον 17ο και τον 18ο αιώνα …. 77

8.1 Ο Marcantonio Barbarigo …………………………………………………….. 88

8.2 Το Ιεροσπουδαστήριο ………………………………………………………….. 95

8.3 Ο 18ος αιώνας ………………………………………………………………………. 98

9. Μοναχικά Τάγματα …………………………………………………………….... 111

9.1 Τάγμα των Ελασσόνων Φραγκισκανών (Οσσερβαντίνων και   Μεταρρυθμισμένων) (Ordo Fratrum Minorum. OFM Obs. – OFM Ref.) 111

9.2 Τάγμα των Ελασσόνων Κοινοβιακών Φραγκισκανών (Ordo Fratrum Minorum Conventualium-OFM Conv.) ….. 118

9.2.1 Το ξεχωριστό έργο δυο κοινοβιακών φραγκισκανών στην Κέρκυρα  τον 17ο και τον 18ο αι. …… 123

9.3 Τάγμα των Ερημιτών του Αγίου Αυγουστίνου (Αυγουστιανοί)  (Ordo Eremitarum Sancti Augustini-OESA) ……….. 125

9.4 Αδελφές της Παναγίας της Συμπόνοιας (Soeurs de Notre Dame de la  Compassion-NDC) ……………………………………… 133

9.5 Οι Ελάσσονες Φραγκισκανοί Καπουκίνοι (Ordo Fratrum Minorum Capuccinorum-OFM Cap.) ……………………………… 140

9.6 Οι Φραγκισκανίδες Αδελφές της Ιεράς Καρδίας του Ιησού της Μάλτας   (Franciscan Sisters of the Heart of Jesus) …………… 143

10. Αδελφότητες και ενώσεις λαϊκών …………………………………………... 147  

10.1 Αδελφότητα Παναγίας του Ροδαρίου …………………………………… 151

10.2 Αδελφότητα Ιεράς Καρδίας του Ιησού ………………………………….. 155

10.3 Ένωση Καθολικής Νεολαίας Ελλάδος …………………………………… 157

10.4 Σύνδεσμος Ελλήνων Καθολικών Κερκύρας ………………………….. ..160

Κεφάλαιο Τρίτο

Η μετάβαση από την ενετοκρατία στην αγγλοκρατία (1797-1814)

1. Η κατάλυση της ενετικής κυριαρχίας και οι Γάλλοι δημοκρατικοί …167

2. Η αρχιεπισκοπική κατοικία …………………………………………………... 173

3. Ρωσοτουρκική συγκυριαρχία και Επτάνησος Πολιτεία (1799-1814) ….. 175

Κεφάλαιο Τέταρτο

Η περίοδος της Αγγλοκρατίας (1814-1864)

1. Ένα καινούργιο πολιτειακό περιβάλλον ………………………………… 181

2. Η εμπλοκή στην εγκατάσταση του D.A. Foscolo στην Κερκύρας ...... 183 

3. Το Σύνταγμα του 1817 …………………………………………………………. 188

4. Οι διαβουλεύσεις της Ύπατης Αρμοστείας με την Αγία Έδρα και οι  αποφάσεις της Γερουσίας και της Βουλής ……. 190

4.1 Οι διαβουλεύσεις Maitland-Consalvi (1821) …………………………. 190

4.2 Οι διαβουλεύσεις Adam-Caprano (1826-1827) …………………….. 193

4.3 Οι ενέργειες του F.J. Nicholson (1846-1852) …………………………. 208

5. Η μετανάστευση από τη Μάλτα στη Κεφαλονιά και στη Κέρκυρα .. 219

6. Καθολικό Κοιμητήριο Κερκύρας ………………………………………….... 224

7. Προς την ενσωμάτωση (1855-1864) ……………………………………... 225

Κεφάλαιο Πέμπτο

Από τον Maddalena στον Πρίντεζη (1860-1940)

1. Η ενσωμάτωση της Επτανήσου και το νομικό καθεστώς της  καθολικής Εκκλησίας ……. 230

2. Το Σύνταγμα του 1864 …………………………………………………………. 237

3. Κολέγιο των Ιησουϊτών: σχέδια, εμπόδια, τελική τροπή (1866-1868) 241

4. Το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα …………………………………… 247

5. Ειρηνική και δημιουργική εικοσαετία (1900-1919) ………………… 253

6. Η αμφίσημη αρχιερατεία Λεονάρδου Πρίντεζη (1919-1940) …… 259

6.1. Η χρήση της ιταλικής γλώσσας στα κηρύγματα από τον Αρχιεπίσκοπο….. 263

6.2 Οι σχέσεις του Αρχιεπισκόπου Πρίντεζη με την ελληνική διοίκηση   272

6.3 Οι Αρμένιοι πρόσφυγες ………………………………………………………….. 273

7. Η σύγχυση ιταλικού φασισμού και καθολικισμού στην Κέρ­κυ­ρα ….. 276

8. Η περίπτωση Αλέξανδρου Γουϊδάτου (1927) …………………………....... 286

9. Οι Αδελφοί των Χριστιανικών Σχολείων (1923-1943) …………………. 295

10. Οι Φραγκισκανίδες Αδελφές της Αμίαντης Καρδίας της Πανα­γίας  (1923-1943) …… 306

Κεφάλαιο Εκτο

Από την αντικαθολική προπαγάνδα στην εξομάλυνση των διαχριστιανικών σχέσεων

1. Μέσα στην αγωνία και τον αγώνα: η μέριμνα του Γενικού Βικάριου  Σπ. Ρουγγέρη (1945-1947) ….. 311

2. Η βιαστική κατεδάφιση της Ανουντσιάτας ………………………………… 314

3. Η προσπάθεια ανοικοδόμησης του καθεδρικού Ναού (Ντό­μο) …….. 317

4. Η υπόθεση του Δον Σπυρίδων Τσίλια ………………………………………… 329

5. Η αρχιερατεία Αντώνιου-Γρηγόριου Βουτσίνου (1947-1952) ……… 335

5.1 Υποθέσεις Αβατάγγελου και Τάντη …………………………………………. 346

6. Οι τοποτηρητείες Μακρυωνίτη (1952-1959)-Πρίντεζη (1959-1962) .. 352

7. Αντώνιος Βαρθαλίτης: ο μακροβιότερος Αρχιεπίσκοπος (1962-2003) … 356

7.1 Το πάθος του για την ενότητα των χριστιανών ………………………….. 369

8. Αδελφές του Τάγματος του Αγ. Ιωσήφ της Λυών (1971-2011) …….. 379

9. Καθολικό Σχολείο Αγ. Ιωάννης Bosco (Κεφαλομάντουκο) ……………. 380

 

Κεφάλαιο Έβδομο

Διαχρονικά ζητήματα – Επιλεγόμενα

1. Εκκλησιαστική περιουσία-Κανονικάτα ………………………………….. 381

2. Ετήσιο χορήγημα στους καθολικούς ιερείς της Κέρκυρας ……...... 385

3. Ο τίτλος του Αρχιεπισκόπου Κερκύρας ………………………………….. 392

4. Οι μικτοί γάμοι …………………………………………………………………….. 403

5. Ο καθολικός πληθυσμός στα Ιόνια Νησιά μέσα από απογραφές και πηγές ... 408

6. Βραχύβιες προσπάθειες καθολικής εκπαίδευσης τον 19ου αι. ...... 414

Μέρος Δεύτερο

Η ΚΑΘΟΛΙΚΗ Επισκοπή Ζακύνθου-Κεφαλληνίας

Κεφάλαιο Πρώτο

Η ιστορική διαδρομή της εκκλ. επαρχίας

1. Η κατάσταση πριν την Ενετοκρατία ……………………………………… 419

2. Η Ενετοκρατία (1482/3-1797) .............................................................................424

3. Από τους Γάλλους Δημοκρατικούς στην ενσωμάτωση στην Ελλάδα   442

4. Από τον E. Boni στην ενοποίηση με την Αρχιεπισκοπή Κερκύρας …. 450

5. Από τον Πρίντεζη στο Βαρθαλίτη (1919-2000) ………………………….. 462

5.1 Οι σεισμοί του 1953 ……………………………………………………………….. 466

6. Λευκάδα …………………………………………………………………………………. 472

Κεφάλαιο Δευτερο

Ναοί, Μονές και μοναχικά Τάγματα

1. Οι καθολικοί χώροι λατρείας ................................................................................ 481

2. Ναοί και Μονές στο Φρούριο Ζακύνθου …………………………………….. 485

3. Ο καθεδρικός ναός του Αγ. Μάρκου  ………………………………………… 489

4. Ο ναός της Παναγίας των Χαρίτων (Santa Maria delle Grazie) …….. 492

5. Ο ναός του Αγίου Αντωνίου Παδούης στο Λοιμοκαθαρτήριο (S. Antonio del Lazzaretto) …… 497

6. Ο ναός του Αγ. Νικολάου στο Αργοστόλι  …………………………………… 499

7. Ο ναός της Παναγίας της Νίκης (Santa Maria della Vittoria) ………... 503

8. Ελάσσονες Κοινοβιακοί Φραγκισκανοί ……………………………………… 505

9. Ελάσσονες Φραγκισκανοί Καπουκίνοι ………………………………………. 509

10. Δομινικανοί ………………………………………………………………………….. 518

11. Φραγκισκανές Ιεραπόστολοι της Ιεράς Καρδίας ……………………… 522

Κεφαλαιο Τριτο

Ιστορικά θέματα της τοπικής Εκκλησίας

1. Οι Κανονικοί της Ζακύνθου …………………………………………………... 541

1.1 Το κολέγιο των Κανονικών της Ζακύνθου ………………………………... 541

1. 2. Το τιμάριο σίτου (feudo-grano) της Ζακύνθου ……………………….. 544

2. Παναγία η Πρεβεζάνα ……………………………………………………………… 546

3. Το Κοιμητήριο στο Δράπανο …………………………………………………… 549

4. Ληξούρι ………………………………………………………………………………….. 551

5. Μονή Σισσίων ………………………………………………………………………… 553

Μέρος Τρίτο

ΟΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ Ήπειρο

Κεφαλαιο Πρωτο

Πρέβεζα

1. Πρέβεζα-Βόνιτσα ……………………………………………………………………. 555

2. Οι καθολικοί χώροι λατρείας στην Πρέβεζα ………………………………. 563

3. Ο ενοριακός καθολικός ναός του Αγ. Ανδρέα …………………………….. 568

4. Ο «Φράγκος» (το κωδωνοστάσιο) …………………………………………… 577

5. Η Ενορία της Πρέβεζας ………………………………………………………….. 578

5.1 Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ……………………………………………… 582

6. Το καθολικό Κοιμητήριο ………………………………………………………… 588

7. Το κοινόβιο (Ιερά Μονή) των Φραγκισκανών …………………………….. 590

Κεφαλαιο Δευτερο

Ιωάννινα

1. Η καθολική κοινότητα …………………………………………………………… 594

2. Το καθολικό Κοιμητήριο ………………………………………………………….. 605

Κεφαλαιο Τριτο

Μικροσκοπικές κοινότητες

1. Πάργα …………………………………………………………………………………. 608

2. Άρτα …………………………………………………………………………………… 609

3. Οι καθολικοί στην Ήπειρο ………………………………………………………... 612

Επίλογος ………………………………………………………………………………… 615

Γλωσσάριο ……………………………………………………………………………... 616

Παράρτημα …………………………………………………………………………….. 617

Βιβλιογραφία …………………………………………………………………………. 635

 

 

 

©2007 Catholic Church in Greece